САРЫ-КОЛ ДАСТАНЫ (аудио/текст)

Сарыкол дастаны (1)

-Ак - мөңгүлүү бийик жер,

-Аскалуу адыр тоолуу жер.

-Кылымдап кыргыз жашаган ,

-Сарыколум көркөм соонун жер.

-Ат баскан чыйыр кыялап,

-Алты сап жаздым сыялап.

-Айланып бүркүт бийикте,

- Мекендейт тоону уялап.

- Санжыралуу Сарыколум ,

- Керилип жаткан Кең- Колум.

- Шамалың салкын сыдырым,

- Желпинген жеңил жорголуу.

- Сап саптын башы кайкалак,

- Сай ташы самын тайгалак.

- Ылаачын учса бийиктеп,

- Канаты бир аз чайпалат.

- Мадиян , Пышарт, Кара - Көл,

- Ак- Балык мөлтүр таза көл.

- Балыгы көп Булуң - Көл,

- Байыркы Зор -Көл Казан -Көл.

-Шаймактын шибер тулаңы,

-Бахпурдун кайнайт булагы.

- Байыртан кыргыз мекендеп,

-Сарыколум байырлап келген турагы.

-Ок- Салыр ата Шаты- Пут,

- Тарыхтар калбайт катылып.

-Ааламга кеткен кыргыздар ,

-Үркөрдөй болуп чачылып.

-Опол –Тоо, Муз- Тоо мөңгүлүү,

- Өзүнө бурат көңүлдү.

-Кереге - Өтөк Көр - Теке,

-Казылбай калган көмүрү.

-Аскада жанат Чырак - Таш,

-Мөлтүрөп ийет булактар.

-Боз шыбагы тегерек,

-Ак коёну улактай.

-Ак- Суу , Ак - Там , Баш - Күмбөз,

-Бозой- Күмбөз , Үч - Күмбөз,

- Кадам сайын мазарлуу ,

- Жарты - Күмбөз бүт күмбөз.

- Баатырлар басып өткөн жер,

-Бабалар жашап өскөн жер.

- Этегин кайрып эшендер,

- Батасын берип кеткен жер.

- Жылгада жүздөн төрт түлүк,

- Жеримде малдын көп түрү .

-Байырлап келип нечендер,

-Бай болуп кеткен көпчүлүк.

-Кылымдар өчпөс күү чалар,

- Кайберен түнөк жылгалар.

- Таң тосуп тиктейт тектирди,

-Калдайган караан кулжалар.

- Чубак , Кошой, Ак- Балта,

- Жакып жана Баабедин.

- Шерлер бектер өткөн жер,

- Ата теги Чоң Алай.

-Рахманкул- хан баш болуп,

Казы Атабай дагы бар.

- Көптөр туулуп өскөн жер.

-Кара - тоону айланып,

- Кашкарга жолу кеткен жер.

-Тойуту күчтүү тойумдуу ,

- Тоо түздө өскөн терскендер.

- Ак- Суунун суусу көк кашка,

-Арашан агылып түшкөн Топ -Ташка.

- Балыгы сууда көрүнөт,

- Балырлуу көбүк топтошсо.

-Сарыколум , Ак-Суу, Кош -Агыл,

- Сагынган биз- биз кусадар.

- Алыста жүргөн бара албай,

-Адамдар биз - биз кусалуу.

- Көпүрө - Башы, Суу- Башы,

- Көкөнбек өткөн миң башы.

-Көмүскө калган доордо,

-Көп бектер өткөн жүз башы.

- Жапаркул датка аминдер,

- Жаннатта жүрсө оомийин деер.

- Токурбек датка аминдер,

-Бейиштен жүрсө оомийин деер.

- Сарыколдук жалпы элиме,

- Салтыны сактап жүрсүн деп.

- Саламат эсен болсун деп,

- Сапарлаш болуп жолунда,

-Жылоолоп кызыр оомийин деер.

-Жылтырак жиптүү ат жабдык,

- Жылдызды кууп ат чаптык.

-Күмүштөн боолу ат жабдык,

-Кылымды кууп ат чаптык.

-Доорду көргөн нечендеп,

- Тоолорду сүйдүк мекендеп,

- Сары-Колдун өчпөйт тарыхы,

- Мезгилдер жазган бекемдеп.

-Күңгөйгө чаап күлүктү ,

- Өчүрбөй жанган биликти.

- Аталар жүргөн астейдил,

- Көтөрүп бийик түндүктү.

- Элеси өчпөйт Сары-Кол,

- Эңкесин өкчөйт Сары-Кол.

- Ата-эне жайык алган жер,

- Эң ыйык бизге жерибиз.

- Ысымың өчпөс түбөлүк,

- Ырларым далил күбөлүк.

- Кай жерде болсо урпактар,

-Тагдырлар айдап тураттар,

- Унутпай эстеп жүрөбүз.

- Бабалар өткөн тарыхым,

- Башаты өмүр тагдырдын.

- Санжыра салтын жоготпой,

- Кыл чокудагы сандыгым.

- Сандыгым жашайт Сарыколум.

-Бүркүттүн тууру күмүштө,

- Сулуунун сыны жүзүндө.

- Улуттун наркы санында эмес,

- Салтыны сактап жүрүүдө.

- Тулпарда жүгөн алтындан,

- Шумкардын боосу асылдан.

- Кадыры журттун кашта эмес ,

- Сактаган ыйык тилинде.

- Сан кылым өтсө сакталып,

- Сарыколдун баркы тилинде.

- Салтыны бекем кармаган,

- Кадыры баркы дининде.

-Бабалар баскан тарыхым,

-Сарыколум бараандуу баскан дилинде.

"Янги- Овоз" эл аралык жазуучулар

союзунун мүчөсү Өскөнбай Бердибаев

Сарыкол дастаны (2)

Алай тоого уланган,

Аска зоодон куралган.

Санжыралуу Сары-Кол,

Кийиги качат кыраңдан.

Кызыл- Арт кыя кызыл өң,

Кыйгачтап түшсөң Кара- Көл.

Булуң - Көл, Шор- Көл ,Тогуз Көл,

Казан - Көл , Зор- Көл, Сарез - Көл.

Ажыдаар - Көл, Муз-Көл, Жашыл - Көл,

Турумтай - Көл , Айдын- Көл ,

Айтылуу Шор - Көл, Ыраң- Көл.

Акбайтал ашуу Ырабат,

Ырымдан дастан куралат.

Жеримди билип жазсам деп,

Түйшөлүп тарттым убара.

Жаңы жер менен Койонду,

Ширалжын жана Көл- Башы.

Шашылбай жазам санаттап,

Санжыра дастан төл башы.

Кокуй - Бел , Даңкай, Сай - Конуш,

Ата журт ыйык ар конуш.

Уй- Булак , Суук -Сай, Маркансуу,

Кайрылып Кашкар аркасы.

Байгашка- Турук, Ак - Жылга,

Орус- Булак, Тар- Жылга.

Ылык- Жылга , Кара- Артуу,

Мукур сайын ар жылга.

Ок- Салыр ата, Кара- Чым,

Дөң - Шибер нары Чыны-Суу.

Кызыл-Жээк, Чакыр - Жол,

Кызыгып бастым какыр жол.

Карнай- Тартты, Көк -Чукур,

Билбеген жерде көп чукур.

Аска зоо бети жалама,

Көлөгө - Таш, Кочкор- Калама.

Күкүрт , Чөбөк, Сарыжылга,

Тескейи аппак кар жылга.

Кампир -Өлдү, Жаргылчак,

Көк- Өтөк, Боз - Дөң, Чечекти,

Кыргыздын жери эзелки.

Боз- Артуу, Үзүк , Чырак- Таш,

Кылымдар менен куракташ.

Маамберди - Булак, Туз - Жылга,

Каухар таш чыккан түз жылга.

Маанисин билет билгендер,

Кен байлык кенен бул жылга.

Тоо жолу татаал көрүнүш,

Берилеп бассаң Бөрүлүк.

Жарлардын жанын сел алган,

Ой- Балгын, Чуулдай, Бел- Алма,

Алтынын казып тарыхта ,

Алыстан келип эл алган .

Арык-Кочкор , Шаты- Пут,

Кара - Жылга , Дам - Жайлоо.

Алыстан ат арытып,

Айланып келем ар жайлоо.

Чукур - Өтөк , Уй - Турук,

Кызыл - Күнгөй , Жан - булак.

Кыяк чөбү бел өйдө , Кош - Агыл ,

Кузгун ,Сары- Булак. Бака -Баш ,

Пышарт, Нургабым,

Миң жылдык тарых мурдагы .

Кызыл - Даңги , Таш- Короо,

Топозу тоодо беш короо.

Эчки - Тушар,Бүлөлү ,

Эл жерден калдык алыстап ,

Эли журтту ар дайым ,

Эскерип унутпай жүрөлү.

Бек - Жол ата мазары,

Нургапта Сарыкол базары.

Токтотпой калем бек кармап ,

Тарыхын терең жазармын.

Саткын -Жылга, Ак - Жылга,

Чат - Токой, Колтук, Кырк - Кечүү.

Алтын- Мазар, Балгын , өрөөнү,

Суктантат келип көргөндү .

Жыттап -Табар жылгасы ,

Алтын күмүш кум ташы .

Базар - Дара, Кулчак, Таш - Жылга ,

Күмүшү кенен , жези мол,

Жарыкташ , Моло Жар - Жылга .

Күңгөйгө күндө кой өтөт,

Күмүш жылга , Той- Өтөк,

Шибер-Айрык, Казынды.

Сарыкол деп дастан жазылды .

Кылымдап канча мезгилдер ,

Так эсеп жетпейт азыр бу.

Тарыхта калса екен дейм,

Аракет бир аз азыркы .

Тарыхтын баасы тараза ,

Кашка - Эчки , Кочкор - Калама ,

Энчисин алар ар адам,

Аракет ишке жараша.

Теке - Чапты, Сай, Кара - Бел,

Өгүз -Агыл, Ара - Бел,

Топ- Таш, Ак- Гөр, Текелүү,

Сарыколум жердин чекеси.

Текелүү чоку , Жар- Өтөк,

Бул дүйнөдөн баары өтөт .

Бетеге кетет бел калат ,

Бектер кетет эл калат .

Осмо кетет каш калат ,

Оомат кетет баш калат .

Байтал - Жарды , Жаанбай, К

ум- Чукур менен Кырк- Шейит .

Илгерки өткөн доордо,

Кыргында өлгөн көп шейит .

Ничке- Жылга, Бакшы -Өлдү,

Келин- Качты, Ак-Буура,

Чөккөн- Буура, Бодо- Бел.

Тетири - Жылга , Шор - Булак,

Кара- Чабыр өрөөнү .

Аталар жүргөн бул жерлер ,

Унутпай дайым жүрөлү.

Кыз- Мазар , Куу- Тал ,

Муз- Булак, Жаман - Тал ,

Зор- Таш, Туз- Булак.

Суук- Тумшук , Ак- Козу,

Мамай- Өлдү , Түз - Булак.

Чөгүн - Жарды , Кум - Кыя,

Кош- Таш, Жылбыз, Кум - Кокту.

Сагынып эстеп ата - журт,

Алыстан көз жаш ким төктү.

Ким эстеди ойлоду ,

Бабалар жүргөн тоолорду.

Кара- Дөмөр , Жылкычы,

Мадиядин жылкысы,

Керилип жуткун чаңкасаң.

Сарыколдун күчтүү кымызы.

Казан- Кулак , Чеп, Бурак,

Тетири- Жылга,Зулумарт.

Кара- Погон, Муз - Короо,

Таштан салган туз короо.

Торпок -Агыл, Кош -Агыл,

Өгүз -Агыл , Беш - Агыл.

Кемеге -Өтөк, Паңгазы,

Кашкарга жолу баруучу,

Чарык- Жыртты, Көлмө ашуусу.

Тозок - Дара , Сары- Кыр,

Кулжалуу - Төр баары кыр.

Гожек- Колтук, Чий -Өтөк,

Араласаң чий өтөт. Шакарак,

Сарыташ, Көр- Теке,

Аскада жүрөт чоң теке.

Кош- Бел , Көк - Жар, Тогуз -Көл,

Сарыколдо сансыз көл.

Кереге- Өтөк, Таш - Казык,

Басырык салдым таш казып.

Байтал- Өлдү, Таш- Казык,

Басырык салдым таш казып.

Кара - Тумшук, Кузгун, Чукур- Өтөк.

Карайлап шамал учуп өтөт,

Чагылган -Түштү , Миң- Гажыр.

Айланып шамал учуп өтөт.

Кызыл -Белес , Көк- Белес,

Тегерек -Балгын көп белес.

Кара - Белес, Хан - Жолу,

Хандар ашкан көп белес.

Тегирмен-Суу, Чапак- Таш,

Жармаңке - Таш , Жалпак- Таш.

Мумулай- Таш , Ара- Таш,

Бостери жылга ,Кара - Таш.

Кызыл- Горум , Токтомуш,

Дайрасы агат октолуп.

Бахпур- Ата, Ак- Шыйрак,

Шаймак, Бейик, Солоңгур.

Тарыхта даана чоң жолу.

Кара- Кыя, Дөбө- Өтөк,

Тарыхта бектер көп өткөн.

Айланып келип ааламдан,

Аалымдар ыйык көп өткөн.

Кызыл - Рабат, Дүкүлдөк,

Кызыл- Иймек , Жыртык- Үй.

Шамал - Гөй жана Курыстык.

Дарбаза- Таш, Суулыстык.

Тулпар- Чапты, Кызыл - Гөр,

Аюу - Жолу, Тар- Булуң,

Айланышта бар булуң.

Кара- Тумшук , Тар - Булуң,

Кайрылышта бар булуң.

Көөнө Коргон, Чеш- Төбө, Мукур,

Көк- Бел, Айдын- Көл. Мөк,

Кызыл -Дөң, Айрылыш.

Кош - Белдин жолу кайрылыш.

Бөрү- Көрбөс , Нан- Калды,

Жаман- Чулук, Күн - Тийбес.

Жаманаң- Шоро , Андемин.

Ак- Шор, Көңтөй, Беш- Арал,

Жарты- Күмбөз , Беш арал .

Жаңы- Даван, Бешик - Боз,

Сары-Горум, Чым- Сери.

Көл- Жылга менен Машаалы,

Тоо ташы түркүн жошолуу.

Айланып учкан улуу куш,

Кадамды тийген улуунун.

Бийиктеп учкан улуу куш,

Назары тийген улуунун.

Ийри- Кыяк, Үч- Жылга, Кептеш,

Көңтөй, Ала-Таш. Теке - Чапты,

Маржанай, Тарзан - Талаа,

Таш - Сери. Күмүш ,Делбак,

Зардали, Күйгөн- Өтөк, Жыланды.

Мамыры жыты буркурайт,

Мекендеп аркар кыраңды.

Таар - Какты, Чөкөбай, Мамазайир ,

Башкүмбөз. Аличор, Актам, Чатырташ.

Боз оттун жыты буркурайт,

Гүл өскөн бийик адырдан.

Сумө - Таш, Кумду, Бостери,

Капитан - Ата, Кең Уч- Кол.

Ак - Балык ата , Маржанай, Абдикарим ата,

Миң - Аркар. Кумду, Тамды, Жол Өтөк,

Кумайда жүрөт жүз аркар.

Базар -Дара өрөөнү,

Таң калтырат көргөндү.

Бозой- Күмбөз , Кара- Кум,

Ак- Аркар, Ак- Сай , Кара-Суу. Актал,

Тура , Аккыя , Кайынды , Чортон,

Мадиян, Ыссык-Булак , ылысуу.

Жер тешип чыккан жылуу суу.

Айланып барчу баарысы,

Дартка дабаа даары суу .

Жер-Үй, Ниязек, Ат- Камал,

Жалпак- Таш, Арал,Эчки -Айдар ,

Шилбилүү, Кыя, Горумду,

Көптөр келип узактан,

Көп көрүп кеткен соонунду.

Жармаңке - Таш, Кара- Таш,

Жар үстүндө Ала- Таш.

Сапта турат бир караан,

Сопойгон бийик моло таш.

Боз -Артуу менен Кум - Кыя,

Сасык- Булак , Көк - Кыя. 

Үсөн -Жылга, Жарты - Боз, 

Мусапыр- Гөр, Жар- Башы.

Кызыл- Кокту, Ак- Тайлак,

Сарыгул- Салбаң, Ийрисуу. 

Белең- Кийик, Чакалтай, Кара-Корум, 

Зулумарт. Байыртан кыргыз жүргөн жер,

Баасы кымбат туулган жер.

Боз- Дөң, Ыраң, Дөбө- Өтөк,

Ак-Суу, Муз- Тоо , Опол -Тоо.

Кыркалекей катар тоо ,

Ак мөңгүлүү Улуу -Тоо.

Чукур - Өтөк , Горумду,

Жайчи- Үңкүр, Көк- Мойнок.

Куу- Татыр, Көк - Бел,

Беш- Катын. Келин- Качты ,

Кырк -Шейит . Албастыр - Өтөк,

Кум- Жылга, Мукур- Өтөк,

Ат- Жайлоо, Нагыра- Кум, Жарык-Таш.

Текелүү -Чоку, Гүң жылга.

Сарыколдо чоң жылга,

Тетири жылга оң жылга.

Кулжасы бар кең жылга,

Тескей күңгөй өйүздүү,

Кийиги чоң мүйүздүү.

Ашкана- Жылга, Куу - Мойнок,

Дуния- Таш, Каляк- Таш,

Кең- Кокту,Муз- Төр , Мата - Таш.

Чий- Булуң ,Бел, Кең Кокту,

Кийиктер жүргөн чоң кокту.

Күнгөй - Өтөк , Агажан,

Беш - Булак жана Горумду.

Кош- Кечүү , менен Түтүн- Суу .

Шинденин бели чек ара ,

Шамалы турат аркырап.

Күн тийсе мөңгү чагылат ,

Күзгүдөй бети жаркырап.

Күйгөн- Өтөк, Сары-Кыр,

Мамыры- Жылга , Кош-Коргон.

Жаңы - Даван, Куу- Жигит,

Курбантай, Шайит, Бодо- Бел,

Мукурдун оозу Жол- Өтөк,

Бурулуп барып жол өтөт .

Коктунун оозу Жол- Өтөк,

Кайрылып барып жол өтөт.

Базар - Дара, Бөрүлүк,

Өгүз - Агыл, Муз- Короо,

Күйгөн - Токой, Миң - Аркар.

Аюу - Жолу, Сарез-Көл,

Байгашка-Турук, Миң- Гажыр.

Кызыл үңкүр , Кырк-Шейит,

Мазарлуу жерде көп шейит .

Арык - Кочкор , Кең- Булуң,

Ашкана -Жылга, Чоң-Бурак.

Шакарак, Актал, Мадиян,

Келин - Качты, Кырк- Кечүү.

Кечип өтсө агызбас ,

Тизеден ашып өтпөсө .

Алас алып кетпесе ,

Анда санда бүт кечүү.

Карачым, Токтор- Калама,

Саткын- Жылга , Жамантал.

Тахтамышбек , Хан- Өлдү,

Көбүргөндү, Чий- Булуң.

Майда- Кара,Муз- Короо,

Көпүрө - Башы, Түз жылга.

Жаңырык , Артуу, Жар-Өтөк.

Кеңи болсо кең өтөк ,

Тары болсо тар өтөк.

Шамал тийбес паанасы ,

Бороон тйбес далдаасы .

Ыңгайы бар журт калка.

Ылайыкташса баары өтөк .

Тегирмен-Суу,Жаргылчак ,

Көлөгө - Таш , Портумшук.

Бөлөк - Дөң, мен Үч- Кечүү .

Бут кече алса бүт кечүү.

Сарыгой менен Арам- Таш,

Шамал тийбес Шор-Өтөк.

Мусаапыр- Гөр , Кампир чык.

Шор- Өтөк ,Бурум, Ийри- Бел,

Кара- Чым, Кош- Бел, Дааналүү.

Өгүз - Агыл, Дүңкүлдөк, Көк- Кыя,

Ак- Жар, Үч Күңгөй.

Күн тийген бет бүт күнгөй.

Зулумарт, Мөк- Суу,

Жашыл - Көл, Ранкөл, Шор- Көл,

Куудара. Жаны- Жер, Моожу,

Кыяк-Баш. Кызыл - Тоо,

Чумбус, Таш- Коргон. Ак- Чий,

Ак- Тоо, Чукур- Көл,

Текелүү - Чоку, Газы- Өлдү.

Бекжол- Ата , Кызыл - Жар,

Тогуз- Көл, Көк- Сай, Горумду.

Ала-Таш, Күмүш, Жан- Булак.

Ээр калды, Сай- Мукур, Гулжалуу -Төр,

Гүң жылга. Кыз - Мазар менен Беш- Күңгөй.

Айтып бүтпөс санатым,

Жазсам жетпес калемим.

Жылга жыбыт кең өрөөн,

Учууга дилгир канатым.

Кара- Корум , Көлмө , Кум- Чукур,

Тозок - Дара, Көк - Секи. Тик - Кыя ,

Булак -Курбантай, Гөрустан өтөк ,

Жар Өтөк. Кызыгы бүтпөс Кызыл-Бел,

Сарыколго келсең кызык жер.

Күнгөй- Өтөк, Беш - Үңкүр.

Жарык- Таш, Актам, Кош-Коргон.

Кароол -Дөбө, Беш -Коргон,

Куу- Татыр , Жал , Хастанат. Агажан,

Токтор - Калама, Кызыр - Өтөк , Жол -Өтөк.

Сарыколдон айланып айтылуу жибек жолу өтөт.

Ажыдаар-Көл, Үч - Жылга, Жалаң - Жылга

Оңой - Гөш. Алтын- Төр, Балгын ,

Кош - Артуу, Бел - Өтөк, Ыстык,

Найза -Таш. Маңкан- Өлдү,

Жанайдар, Акберди , Аксай,

Сайконуш. Усой, Узбел, Кең -Арал ,

Күмбөздү-Кол ,Красин Көрк.

Алтыны көп Сарыкол ,

Асылы көп Сарыкол .

Атына заты жарашкан,

Ак тооң көрк Сарыкол.

Мата- Таш , Кочкор- Калама,

Көр - Теке, Акжар, Кош -Өтөк.

Белгилүү жерде беш өтөк ,

Белгисиз жерде эки өтөк.

Гез, Тагарма, Муз -Айрык,

Шамалынан ыр кайрык .

Бөлөк -Таш , Көк- Кыр, Кызыл-Жон,

Жерлери соонун кызыктуу.

Үсөн- Жылга , Чым - Короо,

Кой камаган чоң короо.

Айти-Капа чым короо ,

Мал камаган чоң короо.

Дубур - Жаан , Найза - Таш ,

Маржанай ашуу жылгасы .

Маржандай акак суу ташы.

Акбайтал ашуу белеси ,

Ааламдын бийик сереси .

Чырак таш күйөт балбылдап,

Өчпөгөн шамал жамгырда .

Жер суунун баары аталып ,

Жазылып калды сап ырда.

Жер суунун көбү жазылып ,

Сакталып калды сап ырда.

Өскөнбай Бердибаев